DNB: Tijd voor transitie: naar een klimaatneutrale economie

De afspraken in het klimaatakkoord van Parijs hebben de vraag of er een transitie naar een klimaatneutraal energiesysteem komt verschoven naar de vraag hoe deze transitie er moet komen. DNB ziet de energietransitie als een van de belangrijkste langetermijnuitdagingen voor de economie. Daarbij is nog veel onzeker, en er zijn verschillende opvattingen over het te kiezen pad. Wel bestaat er consensus dat stilzitten geen optie meer is. DNB bepleit daarom in een vorige week gepubliceerde verkenning naar de overgang naar een klimaatneutrale economie een langetermijnbeleid gericht op een tijdige en beheerste transitie.

Energieverbruik is onlosmakelijk verbonden met economische activiteit. Veranderingen in het energiesysteem hebben daarom in potentie belangrijke gevolgen voor de economie. Het klimaatakkoord van Parijs is zo’n verandering: de ambitie  impliceert dat de overgang naar een CO₂-neutrale economie ruim voor de eeuwwisseling zal moeten worden gemaakt – binnen de geplande levensduur van huizen en kantoren die vandaag worden gebouwd.

Van dat doel zijn we nog ver verwijderd, vindt DNB. Slechts een fractie van de energie wordt in Nederland op duurzame wijze opgewekt. De CO₂-uitstoot is, na enkele jaren van daling, recentelijk weer gestegen. De Nederlandse economie is gespecialiseerd in CO₂-intensieve processen. Dit betekent dat de Nederlandse economie relatief sterk kan worden geraakt door klimaatbeleid, onder andere via de concurrentiepositie.

Daarbij geldt dat hoe sneller de overgang moet worden gemaakt, des te groter de kans op schoksgewijze aanpassing is. Een abrupte overgang kan de economische groei schaden. Grote delen van de productie- en infrastructuur zijn verbonden met het gebruik van fossiele brandstoffen. Ook de financiële stabiliteit kan worden geraakt via afschrijvingen op bestaande activa. Aan de andere kant impliceert een onvoldoende daadkrachtige transitie dat de klimaatdoelen niet gehaald worden, wat uiteindelijk veel grotere gevolgen voor de economie kan hebben. 


Dit pleit ervoor om tijdig een geloofwaardig en haalbaar pad naar een CO₂-neutrale economie in te zetten. Dat vergt een langetermijnvisie op de benodigde transitie, met heldere doelen en transitiepaden voor de verschillende sectoren en aandacht voor infrastructurele vraagstukken, zoals aanpassing van energienetten.  Een langetermijnvisie geeft huishoudens en bedrijven de gelegenheid hun investeringen geleidelijk aan te passen, en zo excessief waardeverlies te vermijden.

Idealiter bevat een dergelijke visie ook een (innovatie-) agenda voor hoe de meest energie-intensieve sectoren (chemie, landbouw, metaal) in een CO₂-neutrale economie kunnen voortbestaan. Het gaat er immers niet om dergelijke activiteiten uit Nederland of Europa te verplaatsen; de werkelijke vraag is hoe sectoren de transitie kunnen doormaken, zonder dat waarde en werkgelegenheid verloren gaan. Een tijdige start biedt mogelijk zelfs kansen omdat bedrijven die de transitie het eerst doormaken wel eens de winnaars van de toekomst kunnen zijn.

Een langetermijnvisie kan ook richting geven aan het maatschappelijke debat over energieopwekking. Er bestaat maatschappelijk verzet tegen windmolens, opslag van CO₂ en kernenergie. Een mogelijke consequentie van het bij voorbaat uitsluiten of beperken van deze opties is dat de klimaatdoelen alleen zijn te realiseren met energiebesparingen die de economische activiteit significant aantasten. Het is een open vraag of de bevolking bereid is een dergelijk offer te brengen.  

Om de maatschappelijke opgave niet nog groter te maken is het belangrijk de kosten van klimaatbeleid te minimaliseren. Dit vergt een grotere nadruk op emissiereductie als hoofddoel. Tot nu toe richten Nederland (en Europa) zich vooral op afgeleide doelen, zoals energiebesparing en het vergroten van het aandeel van duurzame energie. Deze opties dienen geenszins te worden uitgesloten, maar vormen idealiter onderdeel van een bredere strategie, waarin de CO₂-doelstelling centraal staat.