'Onzichtbare kosten van het Nationaal Warmtefonds'

Het Nationaal Warmtefonds is een instrument bij het verduurzamen van woningen. Tot eind 2021 heeft het Warmtefonds (eerst bekend als Nationaal Energiebespaarfonds) bijna 650 miljoen euro geleend aan huiseigenaren voor bijvoorbeeld zonneboilers of een warmtepomp. Uit onderzoek van de Rekenkamer blijkt echter dat het Warmtefonds minder bijdraagt aan de verduurzaming van woningen dan subsidies met een vergelijkbaar doel. Daarnaast zijn er aan het fonds kosten verbonden die niet blijken uit de begroting die het parlement goedkeurt.

Vergeleken met twee subsidieregelingen die hetzelfde doel nastreven, de Investeringssubsidie duurzame energie en energiebesparing (ISDE) en de Subsidieregeling energiebesparing eigen huis (SEEH), is het aantal woningeigenaren dat het Warmtefonds bereikt, beperkt.

Het Warmtefonds draagt dus minder bij aan de vermindering van CO2-uitstoot dan de ISDE en SEEH. Echter, de kosten voor het Rijk per vermeden ton CO2 zijn bij het Warmtefonds wel lager. Het is mogelijk voor huiseigenaren om tegelijk én een lening uit het Warmtefonds én een subsidie aan te vragen. Opvallend is dat de kosten voor het Rijk per vermeden ton CO2 in dat geval boven de in de regeling Stimulering Duurzame Energieproductie en Klimaattransitie vastgelegde grens van € 300,- kunnen komen.
 
Hoewel het lijkt alsof het geld dat het Rijk in het Warmtefonds investeert weer terugkeert, is er toch sprake van waardeverlies. Dit komt door inflatie. Geld dat het Rijk aan het Warmtefonds leent en dat na tientallen jaren wordt terugbetaald, is door inflatie minder waard geworden. Zo heeft de Rekenkamer berekend dat de eerste leningen aan het fonds, tegen de tijd dat deze terugkeren naar de schatkist, nog maar ongeveer de helft waard zijn. Deze waardevermindering ziet de Rekenkamer niet terug in de informatie die het parlement over de kosten van het Warmtefonds ontvangt.
 
Het Warmtefonds is voor sommigen een noodzaak, zoals woningeigenaren die geen ‘gewone’ lening bij een bank krijgen. Veel andere woningeigenaren kunnen echter wel bij een bank lenen, maar zullen toch naar het Warmtefonds gaan, omdat het Warmtefonds (bijna altijd) de meest aantrekkelijke voorwaarden heeft. Daarmee is het Warmtefonds naast een aanvulling op de markt ook een concurrent voor marktpartijen. Tijdens de instelling van het Warmtefonds heeft de minister geschreven dat het fonds voor sommige woningeigenaren niet meer nodig is wanneer banken voldoende aantrekkelijke leningen bieden. Onduidelijk is echter wat de minister verstaat onder ‘voldoende aantrekkelijk’.

Het Warmtefonds is een zogenaamd revolverend fonds. Deze publieke middelen op afstand het van Rijk en parlement zijn in opmars bij de Rijksoverheid, concludeerde de Rekenkamer al eerder. Geld van dit soort fondsen wordt in de vorm van bijvoorbeeld leningen of garanties verstrekt aan bedrijven, burgers of (semi) overheden, en vloeit (na afbetaling) weer terug in het fonds. Zo kan het geld, anders dan bij een subsidie, meerdere keren worden uitgeven. Dat klinkt aantrekkelijk en het lijkt alsof belastinggeld ‘gratis’ kan worden ingezet. In 2017 zat er een bedrag van 3,6 miljard euro aan belastinggeld in dit soort fondsen.

Het parlement heeft echter niet altijd zicht op de resultaten, en ook niet op de onzichtbare kosten van revolverende fondsen, bleek ook al uit eerder onderzoek van de Rekenkamer.