Van stoom naar stroom

Hoewel op 19 april 1886 de eerste Nederlandse openbare elektriciteitscentrale van start ging, betekende dat niet dat elektrische stroom meteen overal beschikbaar was. Niet voor particulieren en zelfs niet voor bedrijven.

Door JAN LIBBENGA

Niet eerder dan in de jaren twintig van de twintigste eeuw kregen de meeste Nederlandse huizen in grote steden elektriciteit, en dan ging het ook nog om een enkele aansluiting voor verlichting.

In de begintijd van de elektriciteit moesten bedrijven vaak nog complete elektriciteitssystemen aanschaffen, zo werden batterijen geleverd voor verlichtingssystemen.  

In de nijverheid verliep de overgang naar elektriciteit echter vrij soepel omdat veel bedrijven al stoomgeneratoren hadden. In 1904 werd nog ruim driekwart van het totale elektrische vermogen met stoommachines opgewekt.

De eerste stoommachine (atmospherische of vuurmachine) in Nederland werd al op 9 maart 1776 in de oude kruittoren bij de Oostpoort van Rotterdam in gebruik genomen. Deze machine regelde het waterniveau in de grachten.

Toch duurde het nog bijna honderd jaar voordat de stoommachine breed werd omarmd. Dat kwam mede omdat de turbines aan het begin van de negentiende eeuw nog kolossen waren. Circa 1890 waren de afmetingen van het machinehuis al tot redelijke proporties teruggebracht.

Daarnaast concentreerde de industrie concentreerde zich in negentiende eeuw vooral in het huidige België. Toen dit land in 1830 onafhankelijk werd, ontwikkelde het zich in snel tempo tot het meest geïndustrialiseerde land van het Europese continent. In 1851 stonden er in Nederland nog slechts 292 stoommachines, terwijl België er toen al meer dan 2000 had.

Dat Nederland achterbleef kwam verder ook door de geringe beschikbaarheid van kolen. Kolen waren relatief duur in Nederland, de enige plaats waar kolen gedolven werden was Zuid-Limburg. Later kon steelkool makkelijker worden vervoerd.

Eind negentiende eeuw waren er in toenemende mate andere vormen van aandrijfkracht ter beschikking, zoals de verbrandingsmotor. Nadat de regionale elektriciteitsnetten enige dichtheid hadden bereikt, verdrong de elektro-mechanische beweegkracht al zijn concurrenten. 

Lees meer over de elektriciteitsgeschiedenis in Stroomopwaarts.