Hoe een koude douche de energietransitie bepaalt

Casper Tigchelaar, onderzoeker bij ECN, blogt over de toekomstige warmtevoorziening van huishoudens in Nederland. Hoe kunnen we de overgang naar duurzame consumentenkeuzes versnellen?

Je kent het wel: op een koude wintermorgen schuifel je nog half slapend richting badkamer. Je zet de douche aan, maar het water wordt maar niet warm. CV-ketel defect! Na wat gehannes met waterdruk en waakvlam arriveert niet veel later de monteur die al snel je bange vermoeden bevestigt; de ketel is te oud en moet vervangen worden.

Je CV-ketel vervangen, was daar laatst niet iets over op TV? Zei minister Kamp niet dat Nederland gasloos moet worden? Ook de wethouder heeft geroepen dat de gemeente in 2030 van het gas zal zijn. Dat is al over 13 jaar! Misschien is het niet zo handig om gewoon weer een nieuwe gasketel aan te schaffen. 

Ondertussen laat de monteur al een foldertje zien van een fonkelnieuwe HR-combi ketel voor 1.149,- euro. “Maar heeft u ook iets gasloos?”, vraag je hoopvol. “Ja, we verkopen ook hybride systemen, dan krijgt u  een warmtepomp bij uw HR-ketel. ”Maar dan gebruik ik toch nog steeds gas?”. “Oh, u  bedoelt echt zonder gas?”, vraagt de monteur vol ongeloof. “We hebben wel lucht-warmtepompen, maar die werken alleen goed als u uw huis heel goed isoleert. Dat enkele glas in de keuken moet er dus uit en ook uw radiatoren moeten vervangen. Voor uw warmwater is dan een boilervat nodig”. 
“Wat gaat me dat allemaal kosten?”. “Ik doe alleen installaties, dus ik weet niets van isolatie, maar ik kan wel een aannemer vragen om een offerte te maken; en er schijnen subsidies te zijn, dus misschien kunt u daar nog gebruik van maken.”  “Maar lukt dat allemaal vandaag, want ik wil morgen wel weer warm kunnen douchen”. “In dat geval raad ik u aan om gewoon een HR-combi te kopen, want die kan ik vanmiddag nog voor u installeren”. En zo besluit je jouw persoonlijke energietransitie maar even 15 jaar uit te stellen.

Hoewel de situatie door mij verzonnen is, vrees ik dat dit een realistisch beeld schets van de échte besluitvorming over de toekomstige warmtevoorziening in woningen. Deze besluiten worden op dit moment niet genomen door overheden en netwerkbedrijven, maar door miljoenen individuele huishoudens. En hoe milieubewust ook, maken die keuzes op  basis van basale argumenten, zoals prijs, gemak en de behoefte aan een snelle oplossing. All-electric concepten zijn op deze punten nog geen concurrent voor de uitontwikkelde gasmarkt, om over collectieve warmte maar te zwijgen. 

Als ‘gasloos’ afhankelijk is van de keuzes van individuen, dan is de hamvraag hoe we er voor zorgen dat deze keuzes in de toekomst anders uitpakken. In mijn ogen zijn hiervoor maar twee routes, die elkaar niet persé uitsluiten. In de eerste route beperkt de overheid de keuzevrijheid van huishoudens, bijvoorbeeld door  op termijn  de verkoop van gasketels te beperken of door netwerkbedrijven de gasinfrastructuur te laten uitfaseren. Wanneer de overheid dit niet wil, zal de markt moeten komen met alternatieven voor gasgestookte producten die aantrekkelijker, makkelijker, comfortabeler en goedkoper zijn dan de huidige HR-combi ketel.

Het ombouwen van onze warmte-infrastructuur kost tijd. De keuze voor één van deze routes of een combinatie is dus urgent. Een nieuw regeerakkoord moet de fundamentele vraag beantwoorden of de overheid de keuzevrijheid van huishoudens over hun eigen warmtevoorziening wil beperken. In een eventueel energieakkoord 2.0 moet prominent aandacht zijn voor de keuzes van individuen en hoe daarop door de markt kan worden ingespeeld met aantrekkelijke gasloze producten.  Voor een succesvolle omschakeling, moeten we rekenschap geven van de keuzes van individuen. Doen we dat niet dan begint en eindigt de energietransitie met een koude douche.