Overgang naar duurzaam energiesysteem gaat niet vanzelf, noch pijnloos

De productie en consumptie van energie veroorzaken ernstige problemen - zoals opwarming van de aarde, vervuiling, geopolitieke problemen – die het huidige energiesysteem onhoudbaar maken. Transformatie naar een alternatief, duurzaam energiesysteem is noodzakelijk. Jérôme Dangerman bestudeerde het wereldenergiesysteem en concludeert: het systeem zit op slot en het zal zich niet zonder ingrijpen of een crisis transformeren. Op 5 november promoveert hij aan de Radboud Universiteit.
Denergiecrisisangerman brengt in zijn disciplineoverstijgende proefschrift het hele mondiale energiesysteem en de elementen die daarin een rol spelen (zoals: economie, technologie, politiek, sociologie) in al zijn complexiteit in kaart. Dat doet hij om de vraag te beantwoorden: vindt een transformatie plaats of zit het systeem op slot ('lock-in', in jargon)? Zijn conclusie luidt: het systeem zit op slot, en het zal zich niet zonder doelgericht ingrijpen of een ongecontroleerde crisis transformeren. Er is dus hoop, maar alleen als er stevige, niet-halfslachtige maatregelen worden genomen.
Een belangrijk mechanisme dat in technologische industrieën functioneert en dat de klassieke principes van marktwerking ontkracht – en daarmee het huidige energiesysteem in stand houdt – is wat Dangerman het principe van 'success to the successful' noemt. Wat succesvol draait, trekt nog meer succes aan, ten koste van alternatieven.
Aan de vraag of het anders kan of moet, kom je dan niet toe – totdat het te laat is. Dat wil zeggen, totdat het klimaat onomkeerbaar is verstoord, essentiële ecosystemen zijn ingestort of energie onbetaalbaar is geworden. Om die reden is het van belang dat de huidige subsidie- en investeringsstromen die voor het overgrote deel gericht zijn op conventionele energie worden omgebogen naar duurzame energie.
Hoewel volgens Dangerman veel stoplichten voor de transformatie van het huidige energiesysteem op rood staan, ziet hij een lichtpunt in het feit dat de productie en consumptie van duurzame energie desondanks groeit – zij het veel langzamer dan mogelijk is en onvoldoende in termen van absolute productie en consumptie. In deze fase van het systeem stimuleert doelgerichte bemoeienis van overheden – via wetgeving of subsidiëring – die groei. De ervaringen die daarmee bijvoorbeeld in Duitsland worden opgedaan, zijn leerzaam voor de rest van de wereld.
Een interventie die Dangerman eerder al voorstelde in een artikel in PNAS, is om aandeelhouders mee te laten betalen aan milieuschade. Met zulke maatregelen kunnen de investeringsstromen worden verlegd naar bedrijven die duurzamer met energie omgaan.
Als we doorgaan op de weg waar we nu op zitten dan zijn 'kritische transities' (jargon voor onherstelbare crises) in het mondiale energie- en ecosysteem niet uit te sluiten, aldus Dangerman. 'De cynicus zegt dan dat het verloren gaan van een oud systeem heel veel ruimte biedt, bijvoorbeeld voor innovatie', aldus Dangerman. 'Dat kan zo zijn, maar ten koste van wat allemaal laten we de boel vastlopen? Bovendien zullen alleen enkelen van de sterksten en enige gelukkigen de gevolgen van zo'n vastlopend systeem kunnen incasseren. Het is minder pijnlijk om nu maatregelen te nemen.'